حکمرانی محیط زیست به‌عنوان فرآیندی چندبعدی، شامل مدیریت، نظارت و سیاستگذاری برای حفظ و بهبود کیفیت محیط زیست است. این موضوع در شهرهای پرجمعیت که با چالش‌های زیست‌محیطی متعددی مواجه هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. سازمان مدیریت پسماند بیرجند نقش به سزایی در رفع این چالش‌ها ایفا می‌کند. این مسئله نه تنها به بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک می‌کند بلکه به حفظ منابع طبیعی و کاهش آلودگی محیط زیست نیز منجر می‌شود.
آمار و ارقام مدیریت پسماند در بیرجند
طبق مطالعه‌ای که در سال 2017 انجام شد، داده‌های زیر وضعیت مدیریت پسماند در این شهر را نشان می‌دهد:
• کل میزان تولید زباله در کلینیک‌های دندانپزشکی: 7,848.02 کیلوگرم در سال
• ترکیب پسماندها:
• پسماند خانگی: 4,263.411 کیلوگرم (بزرگ‌ترین بخش زباله‌ها)
• دستکش نایلونی: 16.7٪
• کاغذ و مقوا: 13.4٪
• دستکش لاتکس: 10.8٪
• داروها: 10.2٪
این آمار نشان‌دهنده تنوع بالای پسماندها و نیاز به برنامه‌ریزی دقیق برای مدیریت آن‌ها است. همچنین، این داده‌ها نشان می‌دهد که بسیاری از زباله‌ها قابل بازیافت یا بازیافت‌شدنی هستند که می‌توانند از طریق تفکیک صحیح و پردازش مناسب، به منابع مفید تبدیل شوند.
انواع حکمرانی محیط زیست
حکمرانی محیط زیست به چندین شکل می‌تواند اجرا شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
1. حکمرانی مشارکتی
تعریف: این نوع حکمرانی به همکاری و مشارکت فعال شهروندان و ذینفعان مختلف در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌های محیط زیستی اشاره دارد.
مثال: در یک پروژه بخش خصوصی در بیرجند،باهمکاری شهرداری و محیط زیست می‌تواند با برگزاری جلسات عمومی و کارگاه‌های آموزشی، از نظرات و پیشنهادات شهروندان برای بهبود سیستم جمع‌آوری و تفکیک زباله‌ها استفاده می کند. این مشارکت می‌تواند شامل تشکیل گروه‌های محلی برای نظارت بر اجرای برنامه‌های مدیریت پسماند باشد.
2. حکمرانی محلی
تعریف: تمرکز بر مسائل و چالش‌های محلی و اتخاذ تصمیمات مناسب برای حل آن‌ها، از ویژگی‌های حکمرانی محلی است.
3. حکمرانی چند ذینفعه
تعریف: این رویکرد شامل همکاری بین دولت، بخش خصوصی، سازمان‌های غیر دولتی و جامعه مدنی برای حل مسائل محیط زیستی است.
مثال: یک پروژه موفق مشترک بین شهرداری بیرجند، سازمان‌های غیر دولتی فعال در حوزه محیط زیست و شرکت‌های خصوصی به منظور کاهش آلودگی پلاستیکی در شهر کمک زیادی شده است . این پروژه شامل کمپین‌های آگاهی‌بخشی استفاده از فناوری‌های نوین در بازیافت شهر بیرجند و تشویق به استفاده از کیسه‌های قابل بازیافت که توسط سازمان‌های مردم نهاد انجام شده است.
4. حکمرانی شبکه‌ای
تعریف: ایجاد شبکه‌ای از ذینفعان برای تبادل اطلاعات و تجربیات به منظور مدیریت بهتر منابع طبیعی و محیط زیست.
مثال: تشکیل یک شبکه همکاری بین دانشگاه‌ها، مراکز تحقیقاتی، سازمان‌های دولتی و بخش خصوصی در بیرجند برای پژوهش و توسعه فناوری‌های نوین در زمینه بازیافت و مدیریت پسماند می‌تواند به بهبود فرآیندهای موجود کمک کند. این شبکه می‌تواند به تبادل اطلاعات در مورد بهترین شیوه‌ها و نوآوری‌ها بپردازد.
چالش‌های محیط زیستی در شهر بیرجند
• تخلیه مستقیم مواد شیمیایی در فاضلاب: این عمل می‌تواند تأثیرات منفی جدی بر کیفیت آب و سلامت عمومی داشته باشد. وجود مواد شیمیایی خطرناک در فاضلاب می‌تواند به آلودگی منابع آب زیرزمینی و سطحی منجر شود.
راهکارهای پیشنهادی
برای بهبود وضعیت خانه فناور محیط زیست خراسان جنوبی ، راهکارهای زیر را پیشنهاد داده است
• نصب فیلتر آمالگام در واحدهای دندانپزشکی: کاهش آلودگی ناشی از مواد شیمیایی خطرناک. این فیلترها می‌توانند مانع ورود مواد سمی به فاضلاب شوند.
• آموزش و فرهنگ‌سازی مدیریت پسماند: برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌ها برای شهروندان و کارکنان کلینیک‌ها. این آموزش‌ها می‌توانند شامل روش‌های صحیح تفکیک زباله، بازیافت و کاهش مصرف پلاستیک باشند.
آلودگی پلاستیکی
طبق مطالعات اخیر، آلودگی پلاستیکی یکی از بحران‌های جدی محیط زیستی است:
• 55٪ پلاستیک‌ها در طبیعت یا زباله‌دان رها می‌شوند. این مسئله می‌تواند به آسیب جدی به اکوسیستم‌ها منجر شود.
• سالانه 10 میلیون تن پسماند پلاستیکی وارد دریاها می‌شود. این آمار نگران‌کننده تأثیرات منفی بر اکوسیستم‌های آبی و حیات دریایی دارد، از جمله مرگ موجودات دریایی و آلودگی زنجیره غذایی.
قوانین مرتبط
برای مدیریت بهتر پسماندها و حفاظت از محیط زیست، قوانین زیر وجود دارد:
• قانون مدیریت پسماند: چارچوب قانونی برای جمع‌آوری، حمل و نقل، بازیافت و دفع پسماندها. این قانون به تعیین مسئولیت‌ها و وظایف نهادهای مختلف کمک می‌کند.
• قانون حفاظت از محیط زیست: به حفاظت از منابع طبیعی و جلوگیری از آلودگی محیط زیست می‌پردازد. این قانون می‌تواند ابزارهای نظارتی مؤثری را برای کنترل آلودگی فراهم کند.
• آیین‌نامه اجرایی مدیریت پسماندها: جزئیات اجرایی مربوط به قوانین مدیریت پسماند را مشخص می‌کند. این آیین‌نامه شامل دستورالعمل‌هایی برای اجرای مؤثر برنامه‌های مدیریت پسماند است.
نتیجه‌گیری
حکمرانی موثر محیط زیست نیازمند رویکردی جامع، مشارکتی و چند بعدی است که همه ذینفعان را در بر گیرد. همکاری بین نهادهای دولتی، بخش خصوصی، سازمان‌های غیر دولتی و جامعه مدنی می‌تواند به نتایج مطلوب در زمینه مدیریت پسماند منجر شود. همچنین، آموزش و فرهنگ‌سازی در بین شهروندان نقش کلیدی در موفقیت این برنامه‌ها ایفا می‌کند. با اتخاذ تدابیر مناسب، می‌توانیم به آینده‌ای پایدارتر و سالم‌تر برای نسل‌های آینده دست یابیم.